Phần mềm giám sát sản xuất đang trở thành công cụ thiết yếu trong việc kiểm soát hiệu suất, chất lượng và tối ưu quy trình vận hành của doanh nghiệp. Khi nhu cầu số hóa ngày càng tăng, nhiều doanh nghiệp đặt ra câu hỏi: nên tự xây dựng phần mềm riêng hay mua lại giải pháp sẵn có từ nhà cung cấp bên ngoài? Mỗi lựa chọn mang theo lợi thế và rủi ro riêng, ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí, thời gian triển khai và khả năng mở rộng của hệ thống. Bài viết này phân tích chi tiết hai hướng tiếp cận tự xây hoặc mua để giúp nhà quản lý có góc nhìn rõ ràng trước khi quyết định đầu tư.
Tự xây dựng phần mềm giám sát sản xuất là gì?
Tự xây dựng nghĩa là doanh nghiệp sử dụng nguồn lực nội bộ để phát triển phần mềm theo nhu cầu riêng. Cách này cho phép thiết kế hệ thống phù hợp hoàn toàn với quy trình vận hành, tiêu chuẩn kỹ thuật và mục tiêu phát triển của từng nhà máy. Tuy nhiên, việc tự phát triển đòi hỏi đội ngũ kỹ thuật chuyên sâu, ngân sách ổn định và khả năng quản lý dự án công nghệ ở mức cao.
Ngược lại, mua lại là lựa chọn một giải pháp phần mềm đã được phát triển sẵn, có thể tùy chỉnh và triển khai nhanh chóng. Phần mềm dạng này thường được thiết kế dựa trên kinh nghiệm thực tế từ nhiều mô hình sản xuất khác nhau, giúp doanh nghiệp giảm rủi ro triển khai và tiết kiệm thời gian.
5 yếu tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn phương án triển khai
Trước khi chọn hướng “xây” hay “mua”, doanh nghiệp cần phân tích kỹ những yếu tố có ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả đầu tư và khả năng vận hành dài hạn của hệ thống phần mềm. Dưới đây là năm yếu tố quan trọng nhất cần xem xét:
- Ngân sách đầu tư: Việc tự xây dựng thường đòi hỏi vốn đầu tư ban đầu cao, bao gồm chi phí nhân sự, hạ tầng công nghệ, thử nghiệm và bảo trì. Trong khi đó, mua phần mềm sẵn có giúp doanh nghiệp dự đoán được chi phí rõ ràng hơn, với các gói dịch vụ, bản quyền và bảo trì định kỳ.
- Thời gian triển khai: Nếu mục tiêu là đưa hệ thống vào hoạt động nhanh để đáp ứng nhu cầu quản lý sản xuất, giải pháp mua sẵn sẽ tối ưu hơn. Ngược lại, tự phát triển nội bộ cần thời gian nghiên cứu, thử nghiệm và điều chỉnh, có thể kéo dài từ vài tháng đến hơn một năm.
- Năng lực kỹ thuật nội bộ: Doanh nghiệp cần đánh giá liệu đội ngũ hiện có đủ khả năng thiết kế, phát triển và duy trì hệ thống phần mềm hay không. Nếu thiếu nhân sự chuyên môn, việc tự xây dễ gặp rủi ro chậm tiến độ hoặc phải thuê ngoài, làm tăng chi phí.
- Mục tiêu phát triển dài hạn: Nếu doanh nghiệp có kế hoạch mở rộng, chuẩn hóa dữ liệu và tích hợp với các hệ thống như ERP hoặc MES trong tương lai, việc lựa chọn giải pháp có khả năng mở rộng, tương thích cao là ưu tiên hàng đầu.
- Mức độ tùy chỉnh và đặc thù quy trình: Một số ngành sản xuất có yêu cầu vận hành rất riêng, khiến phần mềm đóng gói khó đáp ứng hoàn toàn. Trong trường hợp đó, hướng tự xây có thể phù hợp hơn, miễn là doanh nghiệp đủ nguồn lực để đảm bảo chất lượng phát triển và bảo trì.
So sánh ưu, nhược điểm của việc xây hoặc mua phần mềm giám sát sản xuất
Mỗi lựa chọn đều có giá trị riêng, nhưng để đạt được hiệu quả đầu tư tối ưu, nhà quản lý cần nhìn nhận rõ ưu và nhược điểm của từng hướng triển khai. Bảng dưới đây tổng hợp các điểm khác biệt chính giữa hai mô hình “tự xây” và “mua lại” phần mềm giám sát sản xuất.
| Tiêu chí | Tự xây dựng (Build) | Mua lại (Buy) |
| Mô tả | Sử dụng nguồn lực nội bộ để phát triển phần mềm tùy chỉnh, phù hợp với quy trình và nhu cầu riêng của doanh nghiệp. | Mua một giải pháp đã được phát triển sẵn từ nhà cung cấp bên ngoài, có thể tùy chỉnh và triển khai nhanh chóng. |
| Ưu điểm | – Tùy chỉnh sâu theo quy trình và yêu cầu đặc thù. – Toàn quyền kiểm soát mã nguồn và dữ liệu. – Linh hoạt trong việc phát triển thêm tính năng mới. | – Thời gian triển khai nhanh chóng.- Chi phí đầu tư ban đầu hợp lý và dễ dự toán. – Được cập nhật, bảo trì và hỗ trợ thường xuyên. – Ứng dụng các best practice từ nhiều mô hình sản xuất. |
| Nhược điểm | – Cần nguồn lực kỹ thuật mạnh và đội ngũ IT chuyên sâu. – Rủi ro vượt ngân sách hoặc trễ tiến độ.- Khó đảm bảo chất lượng, đặc biệt trong giai đoạn đầu. – Chi phí bảo trì dài hạn cao. | – Mức độ tùy chỉnh có giới hạn. – Có thể phát sinh chi phí định kỳ (bản quyền, bảo trì, nâng cấp). – Phụ thuộc vào lộ trình phát triển của nhà cung cấp. |
4 rủi ro chính khi doanh nghiệp tự xây dựng phần mềm giám sát sản xuất
Tự phát triển phần mềm giám sát giúp doanh nghiệp chủ động trong thiết kế và kiểm soát dữ liệu, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro trong quá trình triển khai và vận hành. Dưới đây là bốn rủi ro phổ biến mà các nhà quản lý cần cân nhắc trước khi quyết định.
Chi phí đầu tư và bảo trì cao
- Chi phí trả trước lớn: Việc xây dựng hệ thống từ đầu bao gồm đầu tư hạ tầng, nhân sự, công cụ phát triển và kiểm thử. Các khoản này dễ dàng vượt ngân sách dự kiến.
- Chi phí R&D kéo dài: Giai đoạn nghiên cứu, thử nghiệm và tinh chỉnh thường mất nhiều tháng, thậm chí cả năm. Trong thực tế, nhiều doanh nghiệp phải thuê thêm lập trình viên hoặc chuyên gia tư vấn ngoài để đảm bảo tiến độ.
- Chi phí sửa lỗi và vận hành: Sau khi triển khai, hệ thống cần liên tục bảo trì, xử lý lỗi và cập nhật. Những chi phí này có thể chiếm đến 40–60% tổng ngân sách vòng đời của phần mềm.
Giới hạn về chất lượng và khả năng mở rộng
- Chất lượng kỹ thuật hạn chế: Nhà cung cấp phần mềm thương mại thường dành nhiều năm nghiên cứu, thử nghiệm và cải tiến theo chuẩn ngành. Trong khi đó, phần mềm nội bộ dễ gặp vấn đề về hiệu năng, lỗi dữ liệu hoặc thiếu tính ổn định khi mở rộng quy mô.
- Khả năng mở rộng kém: Hệ thống tự xây thường được thiết kế cho một dây chuyền hoặc nhà máy cụ thể. Khi doanh nghiệp mở rộng sang nhiều cơ sở hoặc thị trường mới, việc mở rộng hoặc tái cấu trúc phần mềm trở nên tốn kém và phức tạp.
- Cập nhật công nghệ chậm: Các nhà cung cấp giải pháp chuyên nghiệp liên tục cập nhật tính năng mới phù hợp với xu hướng i4.0, còn hệ thống nội bộ có thể nhanh chóng lỗi thời nếu thiếu đội ngũ phát triển thường trực.
Thiếu hỗ trợ kỹ thuật chuyên sâu
- Không có đội ngũ hỗ trợ bên ngoài: Khi gặp sự cố, doanh nghiệp phải tự xử lý, ảnh hưởng đến tiến độ sản xuất và hoạt động vận hành.
- Gánh nặng đào tạo: Mọi hoạt động đào tạo người dùng, hướng dẫn sử dụng và cập nhật quy trình đều do nội bộ đảm nhận, làm tăng tải công việc cho các phòng ban kỹ thuật.
- Thiếu góc nhìn tổng thể: Các nhà cung cấp phần mềm có kinh nghiệm triển khai cho nhiều doanh nghiệp, nên họ dễ nhận ra xu hướng, thói quen sai lệch và đề xuất giải pháp phòng ngừa, điều mà đội ngũ nội bộ thường bỏ sót.
Rủi ro trong giai đoạn triển khai
- Phức tạp trong tích hợp: Hệ thống tự xây thường gặp khó khăn khi cần kết nối với các nền tảng khác như ERP, SCADA hoặc hệ thống kế thừa.
- Khó đảm bảo tiến độ: Quá trình thiết lập, cấu hình và kiểm thử có thể kéo dài, đặc biệt khi thiếu kinh nghiệm triển khai quy mô lớn.
- Rủi ro gián đoạn vận hành: Trong quá trình triển khai, bất kỳ sự cố nào cũng có thể làm gián đoạn hoạt động sản xuất, gây thiệt hại trực tiếp về năng suất.
MES – Sự lựa chọn phù hợp cho hệ thống giám sát sản xuất
Thay vì đầu tư lớn để phát triển một phần mềm giám sát riêng, nhiều doanh nghiệp hiện nay lựa chọn triển khai hệ thống MES (Manufacturing Execution System) giải pháp được thiết kế chuyên biệt cho lĩnh vực sản xuất. MES giúp thu thập dữ liệu theo thời gian thực, giám sát hiệu suất thiết bị, quản lý chất lượng và tối ưu toàn bộ quy trình vận hành. Nhờ khả năng tùy chỉnh linh hoạt và tích hợp dễ dàng với các nền tảng như ERP, SCADA hay IIoT, MES trở thành giải pháp phù hợp cho cả doanh nghiệp vừa và lớn trong hành trình chuyển đổi số nhà máy.
Với kinh nghiệm nhiều năm trong tư vấn và triển khai hệ thống quản trị sản xuất, DEHA Digital Solutions cung cấp giải pháp MES được thiết kế theo nhu cầu thực tế của từng doanh nghiệp. Hệ thống của DEHA cho phép giám sát toàn bộ hoạt động sản xuất từ thiết bị, nhân công đến chất lượng sản phẩm trên một giao diện trực quan duy nhất.
Giải pháp MES của DEHA dễ dàng tích hợp với SCADA, IIoT, cung cấp dữ liệu tức thời để hỗ trợ ra quyết định nhanh và chính xác. Đặc biệt, cấu trúc hệ thống mở giúp doanh nghiệp mở rộng quy mô mà không cần thay đổi nền tảng.
Nếu doanh nghiệp đang tìm kiếm một giải pháp giám sát sản xuất tin cậy, linh hoạt và tối ưu chi phí, MES của DEHA là lựa chọn đáng cân nhắc để rút ngắn lộ trình số hóa và nâng cao năng lực vận hành nhà máy.
