Trong hoạt động sản xuất, không ít doanh nghiệp vẫn mất đi một phần lớn năng suất mà không nhận ra nguyên nhân thực sự. Những “thất thoát ẩn” này có thể xuất hiện ở bất kỳ công đoạn nào từ vận hành thiết bị, tốc độ sản xuất đến chất lượng sản phẩm. Việc nhận diện và xử lý sớm giúp nhà quản lý tối ưu hiệu suất, giảm chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh. Bài viết này sẽ phân tích 06 nhóm thất thoát lớn trong sản xuất, kèm giải pháp thực tế giúp doanh nghiệp quản lý và cải thiện hiệu quả toàn bộ quy trình.
Thất thoát trong sản xuất là gì?
Trong sản xuất, “thất thoát” (loss) được hiểu là những hao tổn về thời gian, năng suất, chất lượng hoặc chi phí mà doanh nghiệp không thu lại được giá trị tương xứng. Chúng có thể đến từ những nguyên nhân rõ ràng như hỏng hóc thiết bị, dừng máy, hoặc tinh vi hơn như tốc độ chậm, phế phẩm trong quá trình sản xuất.
Phân loại 06 thất thoát lớn trong sản xuất và cách khắc phục
Mỗi nhà máy đều tồn tại những điểm mất mát trong quá trình vận hành, nhưng không phải doanh nghiệp nào cũng xác định được nguyên nhân cụ thể. Mô hình Six Big Losses giúp hệ thống hóa các loại thất thoát thành ba nhóm chính, tương ứng với ba yếu tố cấu thành OEE: Mức độ sẵn sàng, Hiệu suất và Chất lượng.
Việc phân loại rõ ràng giúp nhà quản lý dễ dàng nhận biết nguồn gốc vấn đề, đánh giá đúng mức độ ảnh hưởng và lựa chọn giải pháp phù hợp thay vì xử lý cảm tính. Trong phần dưới đây, bài viết sẽ phân tích chi tiết từng nhóm thất thoát, đi kèm nguyên nhân và hướng khắc phục thực tế để doanh nghiệp có thể bắt đầu cải tiến ngay trong phân xưởng của mình.
Tổn thất về Mức độ Sẵn sàng (Availability Loss)
Tổn thất về mức độ sẵn sàng phản ánh thời gian mà thiết bị không thể hoạt động dù do hỏng hóc đột xuất hay dừng có kế hoạch. Đây là nhóm thất thoát ảnh hưởng trực tiếp đến thời gian sản xuất khả dụng của doanh nghiệp. Khi thời gian máy ngừng kéo dài hoặc xảy ra thường xuyên, năng suất tổng thể của dây chuyền sẽ suy giảm đáng kể, làm tăng chi phí vận hành và giảm hiệu quả sử dụng thiết bị.
Hỏng hóc thiết bị (Unplanned Downtime)
Hỏng hóc thiết bị, hay còn gọi là thời gian ngừng hoạt động không có kế hoạch thường xảy ra khi máy móc gặp sự cố bất ngờ. Nguyên nhân phổ biến của lỗi hỏng hóc thiết bị có thể đến từ hỏng hóc cơ khí, lỗi điện, cảm biến sai lệch hoặc trục trặc phần mềm điều khiển. Loại dừng máy này thường khó dự đoán, đồng thời gây ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ sản xuất, năng suất dây chuyền cũng như làm phát sinh thêm chi phí bảo trì.
Doanh nghiệp nên áp dụng bảo trì dự đoán (Predictive Maintenance) bằng cách sử dụng cảm biến IoT để giám sát tình trạng thiết bị theo thời gian thực. Hệ thống MES hoặc CMMS cũng giúp ghi nhận nguyên nhân dừng máy, từ đó cải thiện kế hoạch bảo trì và giảm thiểu sự cố bất ngờ.
Ngừng có kế hoạch (Planned Stops)
Ngừng có kế hoạch là những khoảng thời gian tạm dừng được sắp xếp trước trong quy trình sản xuất để thực hiện các hoạt động cần thiết như bảo trì, vệ sinh, thay khuôn hoặc kiểm tra định kỳ. Mặc dù được lên lịch nhằm hạn chế tối đa gián đoạn, các lần dừng này vẫn làm giảm tổng thời gian sản xuất khả dụng của thiết bị. Vì vậy, việc lập kế hoạch hợp lý và tối ưu hóa quy trình setup sẽ giúp rút ngắn thời gian ngừng, từ đó tăng hiệu quả vận hành và duy trì nhịp sản xuất ổn định.
Tổn thất về Hiệu suất (Performance Loss)
Tổn thất về hiệu suất xảy ra khi máy móc và nhân sự không vận hành ở tốc độ lý tưởng, dù vẫn đang hoạt động. Đây là nhóm thất thoát “khó nhận diện” nhất, vì không tạo ra dừng máy rõ ràng nhưng lại làm giảm đáng kể sản lượng thực tế. Nguyên nhân có thể đến từ thao tác chưa chuẩn, nguyên vật liệu không ổn định, hoặc thiết bị đã hao mòn theo thời gian.
Ngừng vặt (Small Stops)
Ngừng vặt là những lần dừng ngắn chỉ kéo dài vài giây đến vài phút trong quá trình sản xuất, thường do kẹt sản phẩm, lỗi cảm biến hoặc thao tác điều chỉnh nhỏ. Mặc dù từng sự cố có vẻ không đáng kể, nhưng khi xảy ra thường xuyên, chúng có thể chiếm tỷ lệ lớn trong tổng thời gian vận hành. Vì vậy, nhà quản lý cần theo dõi và ghi nhận dữ liệu dừng máy chi tiết bằng hệ thống MES hoặc cảm biến thời gian thực, từ đó xác định nguyên nhân gốc rễ và điều chỉnh quy trình phù hợp để hạn chế lặp lại.
Chu kỳ chậm (Slow Cycles)
Chu kỳ chậm xảy ra khi tốc độ vận hành của máy móc thấp hơn mức tiêu chuẩn hoặc công suất thiết kế. Nguyên nhân có thể xuất phát từ việc cài đặt chưa tối ưu, thiết bị bị hao mòn hoặc thao tác của người vận hành chưa đồng đều. Để khắc phục, doanh nghiệp cần đo lường tốc độ máy và thời gian chu kỳ chuẩn, đồng thời chuẩn hóa thao tác, đào tạo nhân sự và thực hiện bảo trì định kỳ nhằm duy trì tốc độ hoạt động ổn định, nâng cao sản lượng đầu ra.
Tổn thất về Chất lượng (Quality Loss)
Tổn thất về chất lượng xảy ra khi sản phẩm đầu ra không đạt tiêu chuẩn kỹ thuật hoặc yêu cầu của khách hàng. Nhóm thất thoát này không chỉ làm tăng tỷ lệ phế phẩm mà còn kéo theo chi phí nhân công, thời gian và nguyên vật liệu bị lãng phí. Việc kiểm soát chất lượng xuyên suốt quy trình sản xuất là yếu tố quan trọng giúp doanh nghiệp duy trì hiệu suất ổn định và giảm rủi ro tái công đoạn.
Sản phẩm lỗi trong sản xuất (Production Rejects)
Sản phẩm lỗi trong sản xuất là những mặt hàng không đáp ứng yêu cầu chất lượng trong quá trình vận hành bình thường. Các lỗi này có thể dẫn đến việc phải làm lại hoặc loại bỏ hoàn toàn, gây tổn thất đáng kể về vật liệu, thời gian và năng lượng. Nguyên nhân thường đến từ cài đặt máy không chính xác, nguyên liệu không đạt chất lượng hoặc lỗi thao tác của người vận hành. Để hạn chế, doanh nghiệp nên thiết lập hệ thống kiểm soát chất lượng tại chỗ (in-line) và theo dõi dữ liệu sản xuất theo thời gian thực nhằm phát hiện sai lệch sớm.
Sản phẩm lỗi khi khởi động (Startup Rejects)
Sản phẩm lỗi khi khởi động thường xuất hiện ở đầu mỗi chu kỳ sản xuất hoặc sau khi chuyển đổi sản phẩm. Trong giai đoạn này, thiết bị và quy trình chưa đạt trạng thái ổn định, dễ dẫn đến sai số hoặc sai lệch thông số vận hành. Do đó, doanh nghiệp cần chuẩn hóa quy trình cài đặt, đào tạo vận hành đúng chuẩn và ứng dụng công nghệ tự động hiệu chỉnh thông số (auto-tuning) để nhanh chóng đưa hệ thống về điều kiện tối ưu, giảm tỷ lệ sản phẩm lỗi ngay từ đầu chu kỳ.
Ứng dụng công nghệ để giảm thiểu 6 thất thoát trong sản xuất
Nhiều nhà máy hiện nay vẫn gặp khó khăn trong việc theo dõi và xử lý các thất thoát phát sinh kịp thời. Khi dữ liệu sản xuất được ghi nhận thủ công hoặc rời rạc, các vấn đề về năng suất và chất lượng thường chỉ được phát hiện sau khi đã gây thiệt hại. Việc ứng dụng công nghệ quản trị hiện đại giúp doanh nghiệp chuyển từ phản ứng bị động sang kiểm soát chủ động, nhận diện và khắc phục sáu nhóm thất thoát một cách hiệu quả hơn.
- Giám sát và thu thập dữ liệu thời gian thực (Real-time Monitoring): Cảm biến IoT kết hợp với hệ thống MES giúp ghi nhận mọi biến động trong quá trình vận hành – từ dừng máy, tốc độ, đến lỗi chất lượng. Nhờ đó, nhà quản lý dễ dàng phát hiện điểm mất mát và đưa ra phản ứng kịp thời.
- Phân tích dữ liệu và cảnh báo sớm (Data Analytics & Early Alerts): Các nền tảng phân tích dữ liệu sản xuất cho phép xác định nguyên nhân gốc rễ của từng loại thất thoát, dự báo xu hướng giảm hiệu suất hoặc tăng phế phẩm. Thông qua cảnh báo sớm, doanh nghiệp có thể điều chỉnh kế hoạch vận hành hoặc bảo trì trước khi sự cố xảy ra.
- Tích hợp hệ thống MES – ERP – SCM: Việc kết nối các nền tảng này giúp tạo ra luồng dữ liệu liền mạch từ cấp chiến lược đến vận hành. MES cung cấp dữ liệu xưởng sản xuất theo thời gian thực, trong khi ERP hỗ trợ lập kế hoạch và phân tích chi phí. Sự tích hợp này giúp doanh nghiệp tối ưu nguồn lực, giảm thời gian phản hồi và nâng cao tính minh bạch toàn chuỗi giá trị.
Nhờ ứng dụng các giải pháp công nghệ này, nhà quản lý có thể chuyển đổi cách kiểm soát thất thoát từ “phản ứng” sang “chủ động”, hướng đến vận hành tinh gọn, hiệu quả và bền vững hơn.
Sáu nhóm thất thoát lớn trong sản xuất từ ngừng máy, tốc độ chậm cho đến lỗi chất lượng đều là những nguyên nhân hàng đầu khiến hiệu suất thực tế của doanh nghiệp thấp hơn đáng kể so với tiềm năng. Việc nhận diện và kiểm soát chúng giúp nhà quản lý đánh giá chính xác hiệu quả vận hành, giảm lãng phí và tối ưu chi phí trên từng đơn vị sản phẩm. Quan trọng hơn, đây còn là bước nền tảng để hướng tới hệ thống sản xuất tinh gọn, minh bạch và vận hành theo dữ liệu thực.
Với năng lực tư vấn và triển khai các giải pháp số cho lĩnh vực sản xuất, DEHA Digital Solutions hỗ trợ doanh nghiệp đo lường, phân tích và loại bỏ các thất thoát trong quy trình sản xuất một cách toàn diện. Từ tích hợp hệ thống MES – ERP – IoT cho đến tư vấn cải tiến quy trình và đào tạo vận hành, DEHA đồng hành cùng nhà quản lý trong hành trình nâng cao hiệu suất tổng thể thiết bị (OEE), giảm chi phí và xây dựng nền sản xuất thông minh, bền vững hơn.
